.jpg)
املاح مورد نیاز گیاه چه املاحی هستند؟ علائم کمبود یا سمیت عناصر در گیاه چیست؟
املاح مورد نیاز گیاه به دو گروه عمده مواد اصلی (ماکروالمنت) و مواد فرعی (میکروالمنت) تقسیم میشود.
1- املاح اصلی
شامل نیتروژن، فسفر، پتاسیم، منیزیم، کلسیم و گوگرد بوده و دارای خصوصیات زیر میباشند
الف- نیتروژن
جهت تامین نیتروژن مورد نیاز گیاه میتوان این ماده را به طرق مختلف به کودهای ترکیبی اضافه نمود ولی در هر صورت گیاه نیتروژن مورد نیاز خود را به صورت نیترات جذب میکند. نقش عمده نیتروژن در رویش قسمت سبزینه گیاه میباشد. زیادی نیتروژن در خاک در ارتباط با سایر املاح، به خصوص پتاسیم باعث رشد زیادی قسمت سبزینه شده و گیاه به گل و میوه نمیرود.
معمولا جهت تخمین میزان کمبود نیتروژن در گیاه از رنگ برگها استفاده میشود. رنگهای سبز تیره وجود نیتروژن کافی را نشان میدهد. چون نیتروژن جزء مهمی از ملکول کلروفیل را تشکیل میدهد و بدون وجود ازت حلقههای پرفینی چهار طرف ملکول کلروفیل تشکیل نخواهد شد، بنابراین اولین تظاهرات کمبود نیتروژن، رنگ پریدگی برگها است. در کمبود نیتروژن برگها معمولا رنگ روشن، سبز مایل به زرد و زرد روشن پیدا میکنند و این به علت عدم تشکیل کلروفیل است.
در صورت کمبود نیتروژن در اواخر رشد، به علت تشکیل رنگ آنتوسیانین رنگ زرد، قرمز و بنفش مایل به قرمز مشاهده میشود. همچنین در کمبود نیتروژن برگها کوچک، ساقه و شاخهها لاغر هستند و معمولا با زاویه کوچکی نسبت به ساقه اصلی میایستند. شاخههای جانبی معمولا کم تشکیل میشود. زردی رنگ برگ زیرین زودتر ظاهر میشود.
ب- پتاسیم
نقش یون پتاسیم در گیاه نسبتا پیچیده است. پتاسیم معمولا در عمل فوتوسنتز و تشکیل میوه و دانه مؤثر میباشد. رابطه بسیار نزدیکی بین میزان نیتروژن و پتاسیم موجود است و این تعادل برای اکثر گیاهان ضروری است.
گیاهان مبتلا به کمبود پتاسیم معمولا ضعیف، کوتاه و کوچک هستند. رشد ساقه اصلی و شاخهها متوقف گشته و فاصلهی میان گرهها کوتاه میشود. در صورت شدت کمبود، شاخهها از انتها شروع به خشک شدن میکنند. در گیاه مبتلا به کمبود پتاسیم برگها به رنگ سبز تیره مایل به خاکستری در میآیند و شفافیت خود را از دست میدهند و ممکن است رنگ پریدگی و زردی خاصی در بین رگبرگها مشاهده شود. لبسوختگی برگها در گیاهان پهن برگ غالبا به علت کمبود پتاسیم است.
پ- فسفر
یون فسفر به طرق مختلف به خاک اضافه میشود و به صورت اسید فسفریک جذب میگردد. فسفر در خاک به علت وجود املاح دیگر به خصوص کلسیم به املاح غیر قابل جذب تبدیل میشود. فسفر در عملیات فیزیولوژیکی گیاه و رشد و توسعه ریشه و تکامل گیاه نقش عمده دارد. زیادی یا کمبود آن به سختی مشهود است ولی در بعضی مواقع رنگ سبز تیره یا آبی رنگ برگها نشانگر کمبود فسفر در خاک است.
در بعضی جهات کمبود ازت و فسفر با هم شباهت دارند. رشد قسمت هوایی و ریشه در هر دو کند یا متوقف میگردد. برگها کوتاه، باریک و نازک و ساقههای جانبی به ندرت ظاهر میشوند. تعداد برگ و شاخهها محدود میگردد و جوانههای کناری ممکن است به خواب بروند یا بمیرند. ظهور شکوفه و جوانههای برگی کم شده و بنابراین محصول دانه و میوه کم میشود.
در موقع کمبود فسفر رنگ میوهها سبز و ممکن است به شدت رنگی شده باشند، گوشت میوه نرم، شیره میوه خیلی ترش و خاصیت انباری آن ضعیف است. همچنین در کمبود فسفر رنگ برگها سبز تیره، کدر مایل به آبی با ته رنگ برنزی یا بنفش است. در درخت انگور کمبود فسفر موجب قرمز شدن برگها و کاهش تشکیل میوه میشود.
ت- منیزیم
یون منیزیم در عمل فتوسنتز و تولید مواد غذایی در برگ نقش عمدهای دارد. در گیاهانی مانند گوجهفرنگی نیاز به این ماده زیاد است. فراوانی یون منیزیوم در خاک باعث فراوانی پتاسیم میشود. کمبود منیزیم باعث کم رنگ شدن قسمت سبزینه بین رگبرگها شده و زیادی آن به ندرت مشکلی را به وجود میآورد.
در ایران علائم کبود منیزیم را در مرکبات شمال بخصوص در خاکهای شنی و در گیاهان زینتی مشاهده کردهاند. این علائم معمولا در اواخر فصل ظاهر گردیده، ابتدا از برگهای پیر شروع میشود و به تدریج به برگهای جوانتر پیشروی میکند. یکی از علائم کمبود منیزیم در گیاهان کلروز برگهاست. کمبود منیزیم در درختان میوه با ایجاد زردی بین رگبرگها خودش را نشان میدهد که ممکن است از حاشیه و احیانا از کنار رگبرگ اصلی شروع شود و به تدریج سایر نقاط برگ را نیز بپوشاند. در کمبود شدیدتر این کلروز تبدیل به رنگ ارغوانی یا بنفش میشود. برگریزان یکی دیگر از علائم کمبود است که بیشتر در درختان میوه مشاهده میشود.
علائم کمبود منیزیم در درخت انگور در روی برگها با تغییر رنگ منطقهای بین رگبرگها و حاشیه برگهای پیر به رنگ قرمز یا قهوهای ظاهر میگردد. کمبود منیزیم در خوشههای انگور باعث بیرنگی ساقه، از بین رفتن انگور و حتی تمامی خوشه گردد. این حالت اغلب به خاطر مقدار ناچیز منیزیم قابل دسترس خاک به علت سطح بالای پتاسیم و یا به علت ذخیرهی خاص ریشه میباشد.
ث- کلسیم
کلسیم در برگهای گیاهان به مقدار فراوان وجود دارد و در سلولهای بعضی گونهها مقدار زیادی کلسیم به صورت اکسالات رسوب میکند. کلسیم در ساخت دیواره سلولی که از جنس پکتات کلسیم است نقش اساسی دارد. از جمله نقشهای کلسیم در گیاه میتوان به دخالت در تقسیم سلولی، خنثی کردن اسیدیته شیره سلولی، فعال کردن آنزیمها و تاثیر در ساخت پروتئین اشاره نمود.
کمبود این عنصر معمولا در خاکهای خیلی اسیدی ایجاد میشود ولی در خاکهای قلیایی که کلسیم تبادلی کم و سدیم تبادلی زیاد دارند هم مشاهده شده است. معمولا در ایران جز در موارد استثنایی خاک قلیایی کمبود کلسیم در گیاه ناشی از کمبود آن در خاک مشاهده نشده است. در صورت کمبود کلسیم در گیاه برگهای جوان نزدیک شاخه تغییر شکل میدهند، چروکیده میشوند و نوک برگها به طرف بالا و حاشیهی آنها به طرف بالا یا پایین لوله میشود. حاشیهی برگ نامنظم و پارهپاره میشود. رشد ریشه کم و انشعابات آن محدود است. روی ریشه لکههای قهوهای یا مرده نیز مشاهده میشود. در درخت انگور کمبود کلسیم موجب بافتمردگی ساقهی انگور میشود. میوه نرم شده و خاصیت انبارداری آن کاهش مییابد.
ج- گوگرد
گوگرد در ساختن اسیدهای آمینه و پروتئینها در گیاه نقش دارد و در تنظیم و ساخت قند، نشاسته و همیسلولز مؤثر است. بو و عطر مشخص کننده بعضی گیاهان و به ویژه سبزیها مربوط به ترکیبات فرار گوگرد است. مهمترین علامت کمبود گوگرد در گیاهان رنگپریدگی، کوتاهی و کوچکی بوته است. ساقههای گیاهان مبتلا کوتاهتر و نازکتر از معمول است و بیشتر چوبی هستند. سطح برگ کوچک و تعداد برگها کم میشود. تعداد و وزن میوهها کاهش پیدا میکند.
زردی برگها ابتدا در برگهای جوان مشاهده میشود. رنگ برگها یکنواخت و متمایل به زرد است و در موقع شدت بیماری کاملا زرد میشود. در صورت کمبود گوگرد در هلو برگهای جوان، زرد یا مایل به سبز هستند و برگهای پیر تغییر شکل میدهند. جوانههای انتهایی و شاخههای جانبی رشد نمیکنند و برگهای روی آن در شدت کمبود، کمی قرمز رنگ میشوند و پس از این مرحله خزان میکنند.
2- املاح فرعی
املاح فرعی مورد نیاز گیاه شامل آهن، منگنز، بر، مس، مولیبدن، روی و کلر میباشند.
الف- آهن
آهن از املاح مورد نیاز گیاه میباشد و در تنفس، ساختن پرونئینها و کلروفیل در گیاهان نقش مهمی دارد. معمولا در خاکهای قلیایی یا در مواردی که آهک به خاک اضافه میشود کمبود آهن مشاهده نمیشود. نشانهی کمبود آهن در گیاه بسیار ساده بوده و معمولا برگها کاملا زرد و یا حتی سفید میشوند. گرچه معمولا کمبود آهن در گیاهانی که در گلدان کاشته میشوند مشکلی را به وجود نمیآورد با این وجود انواع مختلف ترکیبات فرعی شامل آهن جهت مصرف در بازار عرضه میشود.
علائم کمبود آهن بیشتر در درختان میوه دیده میشود که به صورت زردی یا کلروز و معمولا در برگهای جوان دیده میشود. رنگپریدگی معمولا بین رگبرگهاست و خود رگبرگها سبز باقی میمانند. در بعضی انواع، مانند گلابی، برگها
سفید رنگ میشوند. کمبود آهن در درخت انگور ابتدا بر برگهای جوان اثر میگذارند. آنها رنگ پریده شده و در حالت کمبود شدید ممکن است سفید رنک شوند. رگبرگها دیرتر از پهنک برگ حالت استخوانی را به خود میگیرند.
ب- منگنز
منگنز در گیاهان در فعال کردن آنزیمهای متابولیسم هیدراتهای کربن، اسیدهای آمینه، تنفس و پدیدههای فتوشیمیایی نقش مهمی دارد. معمولا مشکل عمدهای در ارتباط با منگنز موجود در گیاهان ایجاد نمیگردد ولی در گیاه گوجهفرنگی که در خاک اسیدی ضدعفونی شده با بخار آب کشت شده باشد زیادی منگنز باعث شکنندگی گیاه و تغییر رنگ آن میشود.
علامت کمبود منگنز مانند علامت کمبود آهن زردی برگها است و تفاوت آن با کمبود آهن این است که قسمتی از حاشیه رگبرگها سبز باقی میماند. رنگ زرد در برگهای سرشاخهها ظاهر میشود. کمبود منگنز در درخت انگور سبب زردی بین رگبرگها میگردد. در حالت کمبود شدید تنها رگبرگها به رنگ سبز باقی میمانند. علائم کمبود مشابه کمبود آهن است با این استثنا که برگهای جوان میتلا نمیگردند.
پ- بر
بر در گیاهان وظایف متعددی دارد از جمله در تقسیم سلولی در بافتهای مریستمی، تشکیل جوانههای برگ و گل و جوانهزدن گرده، تشکیل و ترمیم بافتهای آوندی، متابولیسم قند و مواد هیدروکربنه و انتقال آنها، انتقال کلسیم در گیاه و تنظیم نسبت کلسیم به پتاسیم گیاه و تنظیم مقدار آب و هدایت آن در سلول نقش دارد.
عنصر غذایی بر غالبا مشکل عمدهای در عملیات باغبانی در گلخانه به وجود نمیآورد و کمبود یا زیادی آن در گیاهان بیرون از گلخانه مشاهده میشود. سیاه شدن جوانههای رویشی، بافتهای مریستمی و کم شدن رشد و فاصلهی میان گرهها از علائم ظاهری کمبود بر هستند. وقتی کمبود بر شدید شود زردی رنگ برگها، خشکی گلها، بدشکلیمیوه و مرگ گیاه مشاهده میشود.
کمبود بر در گیاه گوجه فرنگی باعث لکههای سوختگی و تیره شدن برگ و میوه میشود. در سیب، جوانه انتهایی میمیرد و بعدا جوانههای متعددی در قسمت پایین آن میرویند و شاخهها به صورت تودهای و نازک در میآیند. میوهها قبل از رسیدن میریزند. گوشت میوه تلخ، بدمزه و پوک میشود. در مرکبات ابتدا لکههای آبگز روی برگهای جوان ظاهر و سپس قهوهای یا خشک میشوند و رگبرگها ضخیم و شکافدار میگردند. میوهها کوچک، چروکیده و مادهی صمغ مانندی در داخل آنها جمع میشود. پوست میوه سخت و بخش سفید آن ضخیم میشود.
در درخت گلابی علائم شاخص کمبود بر معمولا در اولین هفتههای تشکیل میوه ظاهر میشود. چوب پنبهای شدن داخل و بیرون میوه در اثر کمبود بر پدید میآید. در حالت بروز کمبود شدید رشد رویشی گیاه تحت تاثیر قرار میگیرد، ممکن است جوانههای انتهایی توانایی باز شدن را نداشته باشند و قسمتی از سرشاخه بمیرد. برگها تغییر شک میدهند و قایقی شکل میشوند.
در درخت انگور کمبود بر روی تشکیل میوه اثر میذارد. گلهای تلقیح نشده هنگامی که روی ساقه باقی بمانند به صورت چروکیده در میآیند. دانهها تغییر شکل و تغییر رنگ میدهند.
ت- روی
روی در گیاهان در ساخت آنزیمها، پروتئینها، احیاء مواد و تنظیم آب در گیاه دخالت دارد. روی معمولا در قسمت فعال گیاه، برگها، شاخههای جوان و جوانههای برگ و گل متمرکز میشوند. در صورت کمبود روی در درختان میوه ابتدا رنگ برگها کمی زرد میشود و رنگ برگهای انتهایی شاخه اندکی روشنتر است. فاصله میان گرهها در انتهای شاخههای جوان کم میشود و برگهایی که از این جوانهها بیرون میآیند باریک، نازک و روشن تا سفید هستند. این علائم در هلو ممکن است آنقدر شدید شود که تمام سرشاخهها لخت شوند. در باغات سیب کرج نیز این علامت به خوبی مشاهده میشود. در گلابی علائم خفیفتر است. در مرکبات، برگها کشیده و ابلقی میشوند و سرشاخهها ممکن است خشک شوند.
خسارت عمده کمبود روی ریختن میوههای درختان دانهدار و هستهدار در طول تکامل آنها است. در مرکبات کمبود روی با کلفت شدن پوست و ضخیم شدن بخش سفید میوه و غیر قابل فروش شدن میوه مشخص میشود. کمبود روی در درخت انگور برگها را به رنگ ارغوانی در میآورد و موجب کوچک و تغییر شکل یافتن آنها میشود. تشکیل میوه و رشد حبهها کاهش مییابد. غیریکنواختی در رشد و رسیدگیس حبهها در خوشه انگور دیده میشود.
ث- مس
مس در فعال کردن آنزیمهای مختلف در گیاهان نقش دارد. مس بیشتر در فعال کردن آنزیمهای هیدروژناز و اکسید از فعالیت دارد. کمبود مس در مرکبات باعث مرگ جوانه انتهایی میشود. قبل از مرگ این قسمت جوانههای کوچک، شاداب با برگهای درشت، شفاف و تیره از انتهای شاخهها ظاهر میشود که پس از مدتی خشک شده و تعداد دیگری میروید. رگبرگها چروکیده و خمیده میشوند. روی میوه صمغ ترشح میشود. پوست میوه ممکن است بترکد و صمغ از آن خارج شود.
ج- مولیبدن
مولیبدن برای فعال کردن آنزیمها در باکتریهای تثبیت کننده نیتروژن در بقولات و احیا نیترات در گیاهان دیگر ضروری است. مولیبدن در ساختن اسیدهای آمینه و پروتئینها نقش دارد. کمبود مولیبدن علائمی شبیه کمبود ازت و آهن ایجاد میکند. در بعضی گیاهان مانند خانوادهی چلیپاییان لکههای ابلقی زرد در حاشیهی برگها دیده میشود که به تدریج به طرف رگبرگهای میانی پیش میرود و لکههای پیر معمولا میخشکند. زیادی مولیبدن ممکن است باعث مسمومیت گیاه شود..
منبع: کتاب مدیریت گلخانه